2009年4月5日星期日

«Türkiy tillar diwani»-(qeside)


«Türkiy tillar diwani»


Turghun yiltiz


Zer diwan, kewser diwan, dilber diwan, serwer diwan,
Türkiy tillargha xaqan, til textide rehber diwan,
Iptixarim janijan, pen sethige exter diwan,
Tilshunasqa baghiban, dastan ara jewher diwan,
Kulliyatqa tejiman, okyani til, munber diwan.

Daghdugha quchqan bu yilni ikki ming sekkiz, déduq,
Belki «mehmud kashgheriyning yilidur» sheksiz, déduq,
Xelqi'alem etti bexish tajdar baha, teqriz, déduq,
Hörmiti alimgha insan ehlining cheksiz, déduq,
Barche dilni shunche mestxush eyligen enber diwan.

Qozghighan dunya ara zor zilzile kimdur özi?
Kim u pütkül ehli insan aldida aptap yüzi?
Kim u wesli meripette yekke hem ötkür közi?
Kim u milyon tonna zerge toxtighan her bir sözi?
Ismi mehmud kashgheriydur, qolida eser- diwan!

Waderix! ming yil burun dunyagha keldi bir bowaq,
Yurti kashgher gül'uzar, opal anga achti quchaq,
Jismida örkeshlidi erkek süyi noruz bulaq,
Zéhnini tawlashqa pak tawabi'at boldi ochaq,
Mektipi aziqta baghashlap qelem, depter, diwan.

Atisi emir hüseyin bextiyar elning béshi,
Jeng-elem xizmet, qelemde teng yétilgen danishi;
Anisidur büwi rabiye xénim, köp perwishi,
Pen-bilim perwanisi, exlaq-pezilet xanishi,
Arzuluq mehmud ularning baghlirida nöwer, diwan.

Shu zaman... Aliy bilim okyani kashgher janjiger,
Künchiqishtin künpétishqa dangqi, pen'ge höddiger,
«medrise'i sajiye», «hamidiye»... El behriwer,
Xuddi shu okyanda ghewwas izchi mehmud mötiwer,
Pen-ilimge jan pidaliq könglide mölcher, diwan.

Rohni dunyagha chatsa mentiqe, ilmi nujum,
Meshghuli tarix, yene jughrapiye boldi udum,
Tetqiqat eylep jahansazliq, tébabette choqum,
Erebi, paris tillirida qalmidi mujmel uqum...
Barche pen goyaki altun, hezritim zerger, diwan.

Ordisi qaraxaniylarda éditlap meshghulat,
Igilep idare qilmaq heqqide mol tepsilat,
Qehriman serkerdiler körsetse telim, iltipat,
At minish, oqya étishta quchti yüksek istédat,
Oynitip u neyze, qalqan hem qilich, shemsher, diwan.

Halqighanda ikki ondin yash, taza pishti yürek,
Sürdi bix dil kenglikide bir yéngi, aliy tilek,
Medeniyet, til we tarixtin yighip serxil chéchek,
Türkiy millet qewmini dunyagha qilmaq chong körek,
Melumatlardin yürüshke aldi yol leshker, diwan.

Shu ulugh armanda balqip bashlidi qutluq seper,
Izdinishte qalmidi u barmighan sehra- sheher,
Türkiy el dunyasini tekshürdi puchqaqqa qeder,
Ixtirada ötti téz on nechche yil... Toplap xewer,
Qaytti kashgherge, munasip teqlinip mermer, diwan.

Kölsiman tashqanda zemzemdek toluq matériyal,
Per qéqip uchqan qelemning aldigha chüshti so'al,
Hezriti mollam shu'an yol aldi baghdadqa xushal,
Boldi hel unda chigishler, yüz échip izgü wisal,
Ikki yil qurlar chécheklep pütti sham-seher diwan...

Yette ming besh yüzdin artuq söz-atalghu, tezkire,
Dewri qaraxaniylardin xatire, uz menzire;
Ikki yüzde qiriq ikki edebiy ray semere,
Ikki yüzdin artuq hékmet jan, hayatqa endize,
Her kesip, turmushqa da'im tuz we bal, shéker diwan...

Qebile, qowmlar ara jengler ésil dastan suwar,
Sej'iler, béyit-qoshaqlargha oqurmen chin xumar,
Bat maqal-temsil, rejezler mislisiz ketmes bahar,
Ötmüshi ejdadlirimning ünchidek qatar-qatar...
Bayliqi uyghur, köngüllerde etir-sebder diwan.

Deyduler mehmud bowam: «...Söz déngizi boldi qiyam,
Héchkishi qollanmighan uslub bilen ettim tamam,
Menggü xelqimge tewerrük chong miras bolsun mudam....»
Derheqiqet, bu eserni eng büyük bildi awam...
Shunche hékmetlerge bay, katta, lékin kemter diwan!

Adimiyat penliride bu eser yéganidur,
Her sözi, her jümle, herpi bibaha durdanidur,
Özgiche uslub, ajayip möjize, shahanidur,
Tengdishi yoqtur jahanda, el shunga heyranidur,
Yiltizim, bextim, ghururum, desturum göher diwan!


2008-yil, dékabir, ürümchi

Menbe: «junggo milletliri» zhornili 2009-yilliq 1-san muqawisidin.
Menbe: http://sheiriyat.cn/ShowPost.asp?ThreadID=1470
********************************************************

没有评论:

发表评论